YMYL Y DDALEN gan Dafydd Wyn Wiliam

DIAU FOD gan bawb ohonom o leiaf un llyfr neu lyfryn sy'n hynod oblegid yr hyn a chwaneg­wŷd ato ag inc neu bensel gan ei berchennog gynt neu ei fenthyciwr. Gwnaed hyn fynychaf ar y dalennau glan ar ddechrau neu ar ddiwedd cyfrol, ond ceir digon o enghreifftiau o sgribliadau ar ymyl y ddalen brintiedig.

Rai blynyddoedd yn ôl cefais gopi o Bucheddau'r Apostolion â'r Efengylwyr (1704) yn rhodd gan fy nghyfaill Gruffudd Huws o Dy'n-yr-ardd, Bodedern, Môn. Cafodd ef afael ar y gyfrol hon pan oeddid yn pentyrru llyfrau adeg yr ymgyrch salvage yn ystod lladdfa 1939-46. Bachgen ysgol wyth oed oeddwn ar y pryd a chofiaf apêl yr ysgolfeistr ar i ni'r plant ddwyn gyda ni unrhyw lyfrau, hen neu newydd, i'r ysgol.

Ymatebodd plant Ysgol Gynradd Bodedern yn frwd i'r alwad hon a gwelaf yn awr y domen fawr o lyfrau a grynhowyd yn yr ystafell ddosbarth, a'r ysgol­feistr yn eu byseddu gan osod ambell un o'r neilltu. Cyfaddef­odd wrthym ni blant ei fod yn synnu gweld cystal llyfrau yn cael eu trin fel sbwriel. Do, fe aeth llawer o drysorau ein cenedl i ebargofiant yn y cyfnod hwnnw. Un o'r rhai a achubwyd yw fy nghopi i o Bucheddau'r Apostolion. Oddi mewn i'w gloriau ceir y nodyn hwn:

Islaw'r nodyn ceir enw Griffith Roberts ac ar wyneb-ddalen y gyfrol ceir enwau Jane Roberts; Jane Glynn; John Garmons 1725.