YSTRYW CYHOEDDWR gan Dafydd Wyn Wiliam
ARGRAFFWYD cyfrol ddiwinyddol swmpus yn Llannerch-y-medd yn 1863. Chwe blynedd yn ddiweddarach yr oedd yr un gyfrol yn union yn cael ei chynnig i'r cyhoedd gyda theitl ac wyneb-ddalen newydd! A oes enghreifftiau eraill o'r math hwn o ystryw?
Daeth Y Traethawd O'r Cristionogaidd Wirionedd tt. i-xlviii; 1-528 o wasg Wiliam Aubrey – 'Anglesey Printing Office' yn 1863. Cyfieithiad ydyw o gyfrol y Parchg Walter Chamberlain The Christian Verity Stated, a'r cyfieithydd oedd y Parchg Hugh Owen (1822-75 'Meilir'), curad ac wedi hynny ficer Llannerch-y-medd. Noddwyd y gyfrol Saesneg gan John Horrocks Ainsworth, ysw., Moss Bank ger Bolton, Swydd Gaerhirfryn.
Y mae'n amlwg fod offeiriad Llannerch-y-medd wedi cael nawdd yr un gŵr i'r cyfieithiad Cymraeg a chyflwynodd y gyfrol iddo mewn cyfarchiad canmolus yn yr iaith Saesneg. Wele ran ohono:
- Your numerous acts of charity, and liberality, in aid of every cause which has for
its object the dissemination of Christian truth and the salvation of souls,
whether by the promotion of Christian education, or the erection of restoration
of Churches, are well known through the length and breadth of the land.
***
CAWSAI Wiliam Aubrey a Hugh Owen brofiad eisoes o gydweithio gyda'r cylchgrawn misol Y Nofelydd A Chydymaith Y Teulu (1861), y naill yn argraffydd a'r llall yn un o'r golygyddion a bu iddynt barhau i gydweithio gyda'r gyfrol ddiwinyddol. Cwblhaodd Hugh Owen y dasg o gyfieithu'r gyfrol Saesneg i'r Gymraeg ac argraffwyd hi yn gymen eithriadol gan Wiliam Aubrey.
Fe gynhwysa'r gyfrol Gymraeg droednodiadau mewn llythrennau Groeg a Hebraeg a llythyren addurnol ar ddechrau pob pennod. Defnyddiwyd yr un llythrennau addurnol yn o leiaf un arall o gynhyrchion gwasg Llannerch-y-medd, sef Yr Amaethwr A'r Ffariwr (1870).
Rhwymwyd rhai copïau o'r Traethawd a cheisio eu gwerthu ond y mae'n amlwg nad oedd trigolion Cymru a ganmolwyd mor gynnes gan offeiriad Llannerch-y-medd yn rhy awyddus i brynu'r gyfrol.
Er bod Wiliam Aubrey wedi gwerthu ei wasg i Lewis Jones yn 1864, ymddengys iddo ddal ei afael ar Y Traethawd. Ar 24 Hydref 1867 gwerthodd tua 2,250 o gopïau ohono (mewn sheets) i Thomas Gee am chwe cheiniog y copi. Hefyd ymrwymodd i gysodi 88 o dudalennau (5½ sheet) a thalu'r gost o gludo'r teip i Ddinbych. Cytunodd Thomas Gee yntau i argraffu'r tudalennau hyn a thalu am y papur.
***
CYHOEDDWYD y gyfrol yn 1869 gyda theitl newydd sbon – Person Crist, Ac Athrawiaethau Y Grefydd Gristionogol, ac argraffnod gwahanol: 'Dinbych: Cyhoeddwyd Gan Thomas Gee. Argraphwyd Gan W. Aubrey, Llanerchymedd'. At hyn fe hepgorwyd enw Hugh Owen y cyfieithydd, lluniwyd rhagymadrodd newydd ac fe hepgorwyd tt. i-xlviii a 494-514. Ar wahân i hyn, y mae'r gyfrol yn union yr un fath â honno a ymddangosodd chwe blynedd ynghynt.
Sylwer nad yw'r gosodiad 'Argraphwyd Gan W. Aubrey, Llanerchymedd' sydd ar wyneb-ddalen cyfrol 1869 yn gwbl eirwir. Argraffwyd 88 o'r 493 tudalen yn Ninbych. Y mae lle i gredu fod Wiliam Aubrey wedi elwa'n sylweddol ar gern y Sais hael o Bolton!
(Carwn ddiolch i'm cyfaill, Philip Jones, am rannu peth o'i wybodaeth â mi wrth lunio'r nodyn hwn.)