BRI Y PAPURAU BRO gan Norman Williams
OS DIGWYDD imi alw mewn siop bapurau newydd, byddaf yn siŵr o gael fy nenu tuag at y silffoedd dirifedi o gylchgronau a phapurau o bob math a'u cloriau lliwgar yn fy ngwahodd i'w bodio a'u prynu. Fe wyddoch amdanynt, y rhai ohonoch sy'n garddio, neu'n chwilio am gar, neu stereo, neu'n rhamantu am gartref neu wraig ddelfrydol. Maent i gyd ar y silff�oedd - wedi eu gwisgo mewn Saesneg.
Mor braf fyddai gweld yr un silffoedd yn orlawn o gylchgronau Cymraeg poblogaidd yn trafod yr un pynciau. Ond rhaid bod yn onest, hyd yn oed petai rhai Cymraeg ar gael, parhau i brynu'r rhai Saesneg wn�i llawer o Gymry. Anodd iawn yw torri'r arferiad.
Rhoir gormod o bwyslais heddiw ar y nifer cynyddol o lyfrau Cymraeg a gyhoeddir ond gwir fesur llwyddiant ein cyhoeddwyr yw'r nifer sy'n darllen y llyfrau hyn, ac nid yw'r ffigurau mor galonogol.
***
TUA PHEDAIR blynedd yn �l bellach cyfarfu nifer bychan yng Nghaerdydd i drafod ymarferoldeb cyhoeddi newyddiadur Cymraeg fyddai'n gwasanaethu'r Brifddinas a'r ardaloedd cyfagos. Adlewyrchai papur o'r fath fwrlwm bywyd Cymraeg Caerdydd a byddai'n sicrhau hefyd fod llawer yn darllen yr iaith yn rheolaidd am y tro cyntaf ers blynyddoedd.
Ar �l hir bwyllgora ac ymchwilio penderfynwyd bwrw iddi a chyhoeddi misolyn a elwid 'Y Dinesydd'. Ond y penderfyniad pwysicaf o bell ffordd oedd peidio � chodi t�l amdano, gan ddibynnu'n gyfan gwbl ar noddwyr a hysbysebwyr am yr incwm. Fel hyn byddem yn sicrhau y cylchrediad uchaf posibl, ac yn osgoi y problemau o weithio mewn dinas fel Caerdydd.
Bu'n waith caled i griw bychan ond roedd y boddhad o weld y rhifyn cyntaf yn werth disgwyl amdano. Cafwyd ymateb ffafriol a daeth ceisiadau o bentrefi y tu allan i'r dalgylch gwreiddiol yn apelio am gael eu cynnwys yn 'Y Dinesydd'. Buan iawn y sylwedd�olwyd yr angen am bapur o'r fath nid yn unig i'r rhai a drigai yn y fro ond i lawer oedd yn byw ymhell i ffwrdd.
Yn naturiol ddigon cafwyd problemau a beirniadaeth. Anodd iawn oedd perffeithio system ddosbarthu effeithiol ac amhosibl oedd peidio � chynnwys hen newyddion mewn misolyn o'r fath. Fodd bynnag mae bodolaeth 'Y Dinesydd' heddiw yn profi ei fod wedi ennill ei blwyf.
***
ROEDD LLAWER yn amau mai seren wib fyrhoedlog fyddai'r papur, ond derbyniwyd llawer o ymholiadau gan bobl o ardaloedd eraill yn awyddus i sefydlu papurau tebyg yn eu br�ydd eu hunain. A dyma ddechrau ar y Papurau Bro go iawn sy'n cael eu darllen gan filoedd lawer. Chwyldro nid bychan mewn darllen Cymraeg a chwyldro nad ydym eto wedi gweld ei ddiwedd.
Cymharol ychydig sy'n darllen llyfrau Cymraeg bellach, ac os llwydda cyhoeddwr i werthu dwy fil o gop�au mae'n gryn glod i awdur. Ond trwy gyfrwng y papurau bro yn unig mae yna dros 60,000 yn darllen y Gymraeg yn rheolaidd heddiw.
Beth a'u gwna mor boblogaidd? Apeliant yn siŵr at ein chwilfrydedd naturiol, a'n hoffter o weld ein henwau ar ddu a gwyn. Gwneir ymdrech i geisio diddori pawb, a hynny mor llwyddiannus fel y derbynnir cwynion buan os digwydd i rifyn fod yn hwyr neu i un pentref dderbyn cop�au o flaen y gweddill. Dyma gŵyn i'w groesawu yn y byd cyhoeddi Cymraeg.
OND BETH am y dyfodol? Am ba hyd y gellir disgwyl i'r gwaith caled gwirfoddol barhau? Mae'n wir bod y mwyafrif o'r papurau yn derbyn grantiau bychain oddi wrth y Cymdeithasau Celfyddyd Rhanbarthol ond petai dyfodol ambell i bapur yn y fantol onid teg fyddai iddynt geisio grantiau llawer iawn mwy? A ddylid ystyried sefydlu corff i geisio hybu sefydlu mwy ohonynt ledled Cymru? Fe wneir hyn i raddau yng Ngwynedd gan unigolion brwd�frydig.
Os oes dyfodol o gwbl i'r hen iaith, rhaid gochel rhag gwneud crair ohoni. Defnyddiwn hi, nid yn unig gogyfer �'r ychydig sy'n ymhel �'u traddodiad llenyddol a'u canu cynnar ond gogyfer a'r rhai hefyd sydd am ddarllen am amrywiol bethau cyffredin bywyd. Ffurfia'r Papurau Bro sylfaen gref i'n cyfundrefn gyhoeddi, a rhaid inni sicrhau na ddigwydd dim i danseilio'r adeiladu.
Siawns na fedra' inna' ymhen ychydig flynyddoedd, alw yn y siop bapura' brysur yn y dre a gofyn am fy nghopi o 'Titbits' a'r siopwr yn holi'n gwrtais - "Cymraeg ynte' Saesneg, Syr?"